Røður 2021 Jenis av Rana

Røða hjá Jenis av Rana, landsstýrismanni, tá hann setti hálvdagsseminar um vaksnamannalæring og førleikamenning í Føroyum á Hotel Hafnia í dag. NVL (Norðurlendskt Netverk fyri Vaksnamannalæring) og Yrkisdepilin skipaðu fyri hesum seminari, hvørs endamál er at varpa ljós á møguleikar og kunna um umstøður hjá ófaklærdum í Føroyum at taka eina útbúgving ella verða førleikament, umframt at geva eina støðumynd av, hvar vit eru stødd í vaksnamannaútbúgvingarhøpi.

Góðan morgun øll somul

Fyri nøkrum mánaðum síðani legði Búskaparráðið fram frágreiðing, sum setti orð og tøl á stóru avbjóðingina, sum stendur fyri framman at tryggja, at vit hava nóg nógv skikkað starvsfólk til nógvu og fjølbroyttu størvini, eitt nú á heilsu- og trivnaðarøkinum.

Somuleiðis lýsti frágreiðingin tørvin á arbeiðsmegi við hollum fakligum førleikum innan onnur yrki bæði á sjógvi og á landi– m.a. innan byggivinnuna.

Ikki tí at vit ikki vistu um hesa avbjóðing – men tað er neyðugt og rætt, at vit hava hagtøl, sum staðfesta tað, sum vit øll hava varhugan av og tosa um.

Vit mugu seta inn á fleiri mótum fyri at møta avbjóðingini. Og tað havi eg, sum landstýrismaður í útbúgvingarmálum, leingi lagt lunnar undir, við m.a á komandi fíggjarlóg at raðfesta útbúgving av fleiri starvsfólkum til økini hægri.

Á eldraumsorganarøkinum er stórur tørvur á dugnaligum fólki. Har eru longu nógv starvsfólk, sum hvønn dag spenna seg út, fyri at linna um og geva okkara eldru borgarum ein góðan gerandisdag.

Men hendurnar eru ov fáar. Tí fara vit at geva teimum, sum hava lagt rygg til at byggja eldraumsorganina upp, og sum hava arbeitt innan yrkið í fleiri ár, høvi og rætt til at førleikamenna seg. Hetta inniber at fáa teir førleikar, sum eru mentir yvir eitt langt arbeiðslív, mettar – eisini so at starvstreytir og løn kunnu fylgja við tíðini.

Endamálið er at tryggja, at drúgvar arbeiðsroyndir og royndir verða viðurkendar í einari føreikagevandi útbúgvingarskipan.

Tílík skipan tænir bæði tí einstaka starvsfólkinum, brúkarunum og allari samfelagsskipan okkara. Samlaði førleikin innan starvsøkini verður mentur, umframt at vit skapa størri virðing og áhuga fyri ymisku starvsøkjunum.

Við støði í lógini um førleikameting frá 2014 og kunngerðini frá 2018 ber til hjá vaksnum, sum ynskja sær prógv innan yrkið tey arbeiða í, at verða førleikamett, og á tann hátt fáa stytt um útbúgvingartíðina. Skjøtul er settur á, men vit fara at skunda undir ferðina.

Vegleiðarastovan er sett á stovn at stuðla undir tilgongdina, og útbúgvingarstovnarnir streingja á at gerast dugnaligari at førleikameta. Vit eiga øll at samstarva og verða við í tilgongdini at skipa økið, bæði Yrkisdepilin, Uttanríkis- og mentamálaráðið, partarnir á arbeiðsmarknaðinum, útbúgvingarverkið og aðrir viðkomandi myndugleikar á økinum.

Í hesum sambandi rann fram fyri meg eitt hugtakið um, at tann, sum heldur, at hann er liðugt útbúgvin, er kanska meira liðugur enn útbúgvin.

Sum samfelag skulu vit geva øllum ein møguleika at leggja afturat sínum førleikum, so vit í felag verða betri til at lyfta tær uppgávur, sum samfelagið til eina og hvørja tíð hevur tørv á.

Tá ið dagurin er av, hava vit uttan iva fingið innlit í hópin av møguleikum, sum kunnu hjálpa okkum at fáa ferð á førleikameting, førleikamenning og vaksnamannalæru.

Takk fyri.

Á ráðstevnu um trúarfrælsi og mannarættindi á Christianborg í gjár "Trosfrihed - den glemte menneskeret?" helt Jenis av Rana, landsstýrismaður niðanfyri standandi røðu.

Jeg var fremmed, og I tog imod mig

Jeg har valgt at kalde mit indlæg her i dag for: Jeg var fremmed, og I tog imod mig! Utvivlsomt kender de fleste, som deltager i dagens konference, ophavet til disse ord. De er fra Jesus, og vi læser dem bl.a. i evangeliet efter Matteus. Her sætter han dagens emne, ”tros- og religionsfrihed” i perspektiv, og slår fast, at det at vise omsorg for sine medmennesker, er noget, som Han værdsætter meget højt på den sidste og afgørende dag for menneskeheden. Senere i samme kapitel slår han også fast, hvad prisen for det modsatte kan blive.

Tallene for manglende tros- og religionsfrihed er dystre, og vi kender dem utvivlsomt alle sammen, at tre fjerdedele af Jordens befokning lever i områder, hvor deres tros- og religionsfrihed i høj eller meget høj grad begrænses. Og at vi i verden i dag finder 340 mio., som bliver forfulgte bare p.gr.a. deres kristne tro.

I øjeblikket nærmer befolkningstallet på Færøerne sig 54.000. For os er det ufatteligt, at dette tal svarer til ca. det tal af kristne, som hver dag sidder fængslet i nordkoreanske fængsler. Jeg ved, at det er forkert at kalde disse opholdsrum for  fængsler, fordi forholdene er jo langt under det, vi kan forestille os, at mennesker kan overleve i. I alt vurderes, at Nordkorea, som topper listen hvad forfølgelse af mennesker angår, har i alt 200.000 mennesker siddende i disse såkaldte fængsler, genopdragelsesanstalte eller deciderede fangelejre, hvorfra ingen kommer levende.

For et par uger siden havde vi på Færøerne besøg af Timothy Cho, som vi allerede her i morges har hørt fortælle fra sin opvækst i Nordkorea og fra sine personlige oplevelser af omsorgssvigt, fængsel, terror og vold. Under besøget havde jeg den forret, at tage imod ham på mit kontor i udenrigsafdelingen. Dette kontor er i en bygning, som tidligere blev brugt som fængsel i Torshavn. Det var tankevækkende, at Timoty, som 4 gange har siddet i fængsel i sit hjemland, nu, sammen med andre kristne, kunne sidde i et tidligere fængsel på Færøerne, prise Gud og frit tale om sin tro. Noget, som i hans hjemland ville koste ham vold, fængsel, tortur og uden tvivl død. To utrolige modsætninger, de små øer højt i nord med fuld frihed og respekt for mennesker, og Nordkorea, hvor det enkelte menneskes værdi ikke bliver regnet for noget.

At jeg i dag henviser til Bibelen, og i indlægget beskæftiger mig meget med den kristne del af forfølgelse, skal ikke ses som at jeg kun ser forfølgelse af kristne som et problem- tværtimod! Intet argument findes, som på nogen måde giver noget menneske ret til at forfølge et andet medmenneske. Og ingen årsag findes, som på nogen måde giver nogen ret til at gradbøje et eneste menneskes værdi. For alle verdens mennesker gælder friheden i Jesu ord, da han, til nogle, som mente, at de havde ret til at øve vold mod en kvinde ved at stene hende til døde sagde de kendte ord: ”Den af Jer, der er uden synd, skal kaste den første sten på hende”. Vi læser, at ” da de hørte det, gik de væk, én efter én, de ældste først”.

Uden tvivl kender vi alle til hjerteskærende historier om den forfølgelse, som har været en fast følgesvend for kristne gennem alle tider. En af disse, som har sat sig fast i midt sind og været med til at cementere mit menneskesyn, er fra en  grundskole i NordKorea. Læreren samler eleverne og fortæller spændt om en konkurrence, som skal være på skolen. Han udlover en spændende præmie til den, som kan finde en bestemt bog derhjemme og sidenhen bringe denne med i skolen. Dagen efter kommer en glad, ung pige i skolen og viser stolt frem den bibel, som det er lykkedes hende at finde i deres hjem. Hun blev hædret og fik sin præmie, men da hun senere om dagen kom hjem, var hjemmet tomt. Hele hendes familje, mor, far, søskende m.m., var allerede sendt i et fængsel, hvorfra de næppe kommer ud igen.

Hvad får et regime, hvis primære og vigtigste opgave er at beskytte og værne om sine borgere, til ikke at håndhæve retten til frihed, herunder tros- og religionsfrihed og til direkte at anse en del af sine borgere som fjender af staten. Og til at medvirke til at forfølge, fængsle, torturere, og udøve vold mod disse, blot for at nævne nogle af grusomhederne. Vi kunne sagtens nævne andre, såsom tvangsægteskaber, voldtægt, etnisk udrensning og henrettelse, listen er desværre lang, hvad grusomheder angår.

Hvad kan få en nations leder, som f.eks. premierministeren for en af verdens folkerigeste nationer, til at proklamere sig selv som premierminister for sit lands hinduer, og til at benævne resten af sit lands befolkning, bl.a. muslimer og kristne, som gæster? Eller andre landes ledere til at beskrive og nævne en del af deres egen befolkning som: fjender af staten

Hvad er det, som kan få et styre til koldblodigt at sende agenter ud i verden for at opspore sine egne borgere og få disse dræbt?

Spørgsmålene, som vi i største fortvivlelse kan stille her i dag, er legio. Her har jeg stillet nogle, men det vigtigste af alle spørgsmål er dog: Hvad kan vi gøre? Hvad kan du gøre. Hvad kan jeg gøre? Hvad kan den frie verdens lande, med demokrati og menneskerettigheder som vigtigste mærkesager, gøre?

Derværre finder vi intet standardsvar, og der findes næppe nemme svar. Men det vigtigste af alle svar er, at vi må begynde med og hos os selv! Vi må, som forældre og som nationer, som er bygget på demokratiets værdier, gå forrest som trendsættende eksempler. Vores børn må, helt fra grundskolen og børnehaven, lære om den store værdi, som hvert enkelte menneske har. Vi må lære dem at forstå og værdisætte det privilegium, som vi i vores del af verden nyder. Privilegiet i at være født og få lov til at vokse op i et land, hvor alle har samme rettigheder og samme muligheder.

EU vedtog tilbage i 2013 guidelines til brug for medlemslandenes arbejde med at beskytte og fremme tros- og religionsfrihed, og så sent som i august blev EU’s nye udsending for tros- og religionsfrihed, Christos Stylianides, da han besøgte Institut for Menneskerettigheder i København, præsenteret for 10 forslag til fra Center for Kirkeligt Udviklingsarbejde hvordan EU kan styrke arbejdet for tros- og religionsfrihed uden for Europa grænser. Så her er tale om et problem, som demokratiets førende nationer både har på deres politiske agenda og har retningslinjer for, hvad de kan og bør gøre.

Jeg vover mig at nævne nogle udenrigspolitiske påvirkningsmuligheder gennem bl.a. bistand og handel, som vores lande har. Det gør jeg, vel vidende om Færøernes minimale formåen p.gr.a. landets begrænsede størrelse. Men et af vores primere udenrigspolitiske ønsker i dag er netop at få flere og flere muligheder for at agere på verdensplan, og dette ønske omfatter også kampen mod manglende tros- og religionsfrihed.

Vi må som politikere kunne svare på nogle meget simple om end pinlige spørgsmål, f.eks.: hvad gør det ved folk og nationer, at verdens velstillede lande gang på gang glemmer vores internationale solidaritets ansvar ved igen og igen at servere for dem på forreste række, før man serverer for dem på bageste rækker. Her burde weekendens kritik fra WHO vedrørende vaccination mod Korona være et stærkt og sviende eksempel. Denne kritik viser, at mens vi i vores del af verden har et vaccinationsprocent på omkring de 70, og man ved premiering og tvang forsøger at øge denne procentdel, så ligger vaccinationsprocenten i de afrikanske lande på 3,5%. At løfte pegefingeren imod en verdensleder, som derhjemme kæmper mod fattigdom, sult og sygdom, i stedet for at række hånden ud til vedkommende og hans befolkning, kan nemt have modsat effekt.

Vi må også turde stille spørgsmålet, hvordan kan vi forsvare, at retten til tros- og religionsfrihed generelt prioriteres lavere i udviklingsindsatser end andre menneskerettigheder. Dette påpeges tydeligt i rapport fra CKU- Center for Kirkeligt Udviklingsarbejde- rapporten er fra maj i år. I den sammenhæng bør vi også tænke over de fagre ord om udviklingspolitik, som de fleste nok kender, og jeg citerer:  ”Retten til tros- og religionsfrihed skal tænkes ind i alle relevante sammenhænge i udviklingspolitikken”. En fantastisk sætning, som dog daglig kritiseres for at have svært ved at bevæge sig fra papiret til handling.

Jeg vil i dyb ydmyghed slutte med nogle af de udtalelser, som den tyske præst, forfatter, profet og martyr, Dietrich Bonhoeffer er blevet kendt for. Boenhoffer var aktiv med i modstandskampen, da nazisterne forførte en nation, tyrraniserede verden og forsøgte at udrydde Europas jøder. Han endte sit liv på den mest brutale måde tænkes kan, hængende mellem himmel og jord i en løkke bundet af klaverstrenge i koncentrationslejren Flossenburg. Dette var 4 uger før det tyske regime kollapsede og Bonhoeffer var den fjerde af  forældrenes fire sønner, som betalte den ultimative pris for deres kamp mod det onde. Bonhoeffer sagde disse ord om vores pligt til at strides for det gode:

Tavshed i mødet med det onde er ondt i sig selv; Gud vil ikke regne os for skyldfri.

At lade være med at tale svarer til at tale.

At lade være med at handle svarer til at handle.

"Når Kristus kalder en mand, byder han ham at komme og dø.

Røða hjá Jenis av Rana, landsstýrismanni, í sambandi við 20 ára førðingardegi hjá Felagnum lesi- og skriviveið tann 16. september 2021.

Góðu tit í felagnum lesi og skriviveik, eldsálir og næmingar.

Eg fegnist um at kunna vera saman við tykkum her í dag, nú tit hátíðarhalda 20 ára stovningardagin. Tað er sanniliga øll orsøk at fegnast og gleðast um, hvussu tit í tykkara arbeiði áhaldandi og trúføst hava hjálpt og stuðlað bæði vaksnum og børnum í teirra stremban og ofta ómegd at ogna sær kynstrið at lesa og skriva.

Tað var hjartanemandi at kunna verða á vitjan hjá tykkum seinasta heyst, og andlit til andlits at kunna møta nøkrum av tykkum eldsálum, sum dagliga eru um næmingarnar, men eisini nakrar av næmingunum, sum á teirra sermerkta og grípandi hátt megnaðu at vísa okkum virði í stóra ósjálvsøkna arbeiði tykkara.

Tað er valla nakað, sum ávirkar teg meira í dagliga degnum enn vantandi førleikar júst á hesum øki, tí stórur partur av okkara samskifti, læring og kunning er grundað á skriving og lesing. Tú fært illa luttikið í undirvísing, í teldusamskifti ella fylgt við í miðlunum uttan ávísan lesi- og skriviførleika.  Og einki er so svárt hjá barninum og tí unga sum ikki at kunna luttaka á jøvnum føti við onnur. Men hetta er og hevur verið tykkara hjartamál- at læra, stimbra og fjálga um øll tey, ið hava trupult við at týða tekn og tøl.

Lesi- og skriviførleiki hava grundleggjandi týdning í allari læring og í øllum arbeiðslívinum. Tí er tað so umráðandi, at børn, ið eru lesitarnað, m.a. orðblind, fáa holla fakliga og námsfrøðiliga hjálp, so tíðliga sum til ber. Her hevur fólkaskúlin ein stóran leiklut og fremstu ábyrgd at tryggja, at orðblindir næmingar fáa serligar venjingar og amboð at menna sín lesiførleika. Hetta er ein fortreyt fyri og grundarlagið undir, at orðblind kunna luttaka í framhaldandi skúlagongd, bæði í vinnu- og miðnámsútbúgvingunum.

Her eiga tit í Felagnum lesi- og skriviveik eina stóra tøkk. Tykkara aðalmál er at hjálpa lesi – og skriviveikum í øllum aldrum, orðblindum, talblindum og øllum við lesitarni. Tey eru mong, ið hava funnið hjálpina hjá tykkum, tá á stóð og fingið undirvísing í lesing, skriving, støddfrøði og øðrum lærugreinum, og ikki minst hava tey lært at nýta hjálpitól í lesing og skriving, tól, sum kunnu nýtast í gerandisdegnum og í undirvísingarhøpi.

Næmingatalið liggur um 50 – 60 næmingar, og tørvurin tykist tíverri ikki at minka. Tit hava ein fjølbroyttan starvsfólkahóp, sum megnar at veita hjálp og undirvísing, um tað eru tilkomin ella børn og ung. Og so hava tit eisini eina serliga skipan at veita hjálp og undirvísing á staðnum, so øll, sum tørva hjálp ikki nýtast at koma til Havnar.

Eg takki tykkum landsstýrisins vegna hjartaliga fyri tykkara eldhuga! Tit gera veruliga mun fyri tann einstaka, ið leitar til tykkara. Hjartaliga til lukku við ynski um Guds signing í stórverki tykkara.

Røða hjá Jenis av Rana, landsstýrismanni, í Norðurlandahúsinum tann 15. septemeber 2021. Talan er um afturvendandi tiltak, ið Vegleiðingarstovan skipar fyri miðnámsnæmingum, ið verða liðug komandi summar

Góðan morgun øll somul, og hjartaliga vælkomin til Markleys Útbúgving 2021!

Talan er um eitt óføra gott tiltak, sum í ár verður hildið fyri 19. ferð, og sum Vegleiðingarstovan, Setrið og aðrir stovnar og ráð eiga stóra tøkk uppiborna fyri at fyriskipa. Tiltakið er ætlað at geva tykkum ungu innlit í útbúgvingarmøguleikar úti og heima, og er eitt kærkomið høvið hjá tykkum, nú tit skulu undir at taka støðu til, hvørja útbúgvingarleið, tit skulu velja.

Útbúgving, handalig ella bóklig, er ein ómetaliga virðismikil førningur at hava við sær gjøgnum lívið, ein førningur, sum í sær sjálvum gevur tí, sum hann ber, eitt stórt frælsi. Vón mín er tí, at tit fara at fáa nógv burturúr degnum í dag.

Tit eru á einum vegamóti í lívinum, á einum vegamóti, har mangan verður sagt, at ”heimurin liggur opin fyri tykkum!” Miðnámsskúlatíðin er farin at halla, og spurningarnir um, hvat liggur fyri framman troka á. Tit skulu taka avgerð um leiðina fram, skulu royna tykkara flog - sum so ofta verður sagt.

Samstundis sum heimurin liggur opin, so er heimurin í støðugari broyting. Vit kunnu loyva okkum at siga, at tað einasta, vit vita er støðugt, eru broytingar heimsins.

Koronafarsóttin er eitt rámandi dømi um, hvussu heimurin og gerandisdagur okkara við eitt kunnu kollveltast. Samstundis vísir koronafarsóttin týdning av at hava, at vit eru árvakin og til reiðar at broyta dagliga dag okkara, fyri at standa ímóti og verja okkum og samfelag okkara móti tí hóttandi ókenda.

Á vegamótinum, tit í løtuni eru stødd á, er størsti spurningurin óivað, hvørja útbúgvingarleið tit skulu  velja? Her liggur leiðin eisini opin, tí møguleikarnir at útbúgva seg eru mestsum óteljandi, og nógv fleiri enn tá eg sjálvur var ungur.

Útbúgvingarleiðin er tó eisini væl meira torskild. Eitt nú krevja ymsar útbúgvingar, at tú hevur tikið ávís fak á miðnámsstøði, og tí at tit tí longu í miðnámi skulu velja millum fak. Tí eru ráð míni, at tit nýta møguleikarnar tit hava at leita tykkum ráð og vegleiðing frá vegleiðarastovum og lestarvegleiðarum, sum eru í skúlum tykkara. 

Tá eg var ungur, fóru so at siga øll, sum fóru undir hægri lestur, til Danmarkar at lesa. Í dag er meira vanligt, at føroysk ung, sum nema sær útbúgving uttanlands, leita til onnur lond enn Danmark. Seinnu árini hava føroyingar nomið sær útbúgving kring allan heim og í flest øllum heimspørtum, og er hetta eitt spennandi rák, sum eisini víðkar okkara altjóða útsýni sum tjóð.

Men rákið vendir, og aftur velja fleiri ung at nema sær útbúgvingina her heima í Føroyum. Seinastu árini, síðani 2018, hava tað verið fleiri føroyingar undir hægri lestri her í Føroyum enn i Danmark. Hetta er gleðiligt, tí tað hevur verið eitt mál hjá politisku skipanini at skapa fleiri og betri útbúgvingartilboð í Føroyum – so ung, sum ynskja tað, hava møguleikar at lesa i heimlandinum. Hóast hetta kanska ikki víðkar eins nógv um sjónarringin, sum at fara út í stóru verøld, so verður mett, at hetta ger sannlíkindini fyri, at hin lesandi verður verandi í Føroyum størri.

Kanning vísir, at 97 prosent av teimum, sum fingu prógv á Setrinum á vári og sumri í fjør, eru annaðhvørt í lestrarviðkomandi starvi ella eru farin undir víðari lestur. Hetta vísir dygdina í okkara Fróðskaparsetri, og at arbeiðsmarknaðurin og almenni arbeiðsmarknaðurin meira enn áður taka væl útbúgvin fólk til sín.

Stór kanning, sum Mentamálaráðið í vár lat gera av tørvinum av arbeiðsmegi í Føroyum komandi 10 árini vísir, at stórur tørvur verður á bæði sjúkrøktarfrøðingum, námsfrøðingum, sjúkrahjálparum og KT útbúnum fólki - fyri at nevna nøkur øki. Her er talan um útbúgvingar, førleikar og størv, sum hava stóran týdning fyri, at vit framhaldandi kunnu hava eitt gott, trygt og liviligt vælferðarsamfelag í Føroyum.

Á hinum bógnum eru yrkisútbúgvingarnar, sum eru ein upplagdur møguleiki fyri tey, sum halla meira handaliga enn bókliga vegin. Føroysk sjófólk, handverkarar, sniðgevar v.m. eru høgt í metum um allan heim. So stendur hugur tín til eina handaliga heldur enn bókliga útbúgving, er tað eitt sjálvsagt val.

Góðu lesandi

Tit uppliva helst, at fleiri eru – ikki minst foreldur, ommur og abbar, – sum vilja geva tykkum ráð, hvørja leið tit skulu velja. Míni ráð til tykkum eru: Lurti væl eftir teimum og øðrum, sum vilja tykkum væl, men gloym ikki egna hjarta tykkara.

Í sær sjálvum er einhvør útbúgving góð, men gev tær tí at finna hana, sum tú brennur fyri, og sum tú metir hóskar best til tíni evni. Á míni lívsleið havi eg hitt og arbeitt saman við mongum eldsálum, og tað er ómetaliga hugvekjandi og gevandi at uppliva fólk, sum brenna fyri sínum starvi.

Útbúgving er ikki einans dýrabar fyri tann einstaka, men eisini eitt tilfeingi, sum ríkar okkum sum samfelag. Tað er tí, undangongufólk gjøgnum ættarlið hava kýtt seg eftir at skapa eina góða útbúgvingarskipan.

So eg vil loyva mær at koma við eini áheitan, og hon er: Verið ágrýtin, vísið áhuga, ikki bara fyri tykkara nærmastu og vinum, men eisini tykkara samfelag og medmenniskjum. Framtíðin er tykkara. Tit skulu taka yvir og eiga ábyrgdina av morgindagsins samfelag - og luturin hjá tí einstaka, tær og tínum,  er við til at mynda samfelagið.

Útbúgving er ein partur av ferðini gjøgnum lívið, men lívið hevur nógv annað gott at bjóða. Lestrarárini snúgva seg ikki bara um skúla, men eisini um upplivingar og góðar løtur. So minnist til eisini at njóta tíðina og lívið, sum tit hava frammanfyri tykkum.

Og gloym ikki tað týdningarmesta, - at eftir lívsskeiðið her kemur ævinleikin. 

Alt tað besta ynski eg tykkum, og signing Harrans yvir dagin og komandi.

Røða hjá Jenis av Rana, landsstýrismanni, á skúlaleiðaradegi á Hotel Brandan tann 8. september 2021

Góðu Skúlaleiðarar!

Takk fyri høvið, eg havi fingið at bera tykkum eina heilsan her í morgun!

Je havi hugsað nógv um, hvat je skal siga, nú je møti so mongum leiðarum í so týdningarmiklum og ábyrgdarfullum samfelagsligum størvum.

Eg fari at byrja við at greiða tykum frá royndum mínum við persónliga leiðara mínum frá barnaárum av - pápa, sum skjótt fyllir nýtiseks ár.

Pabba hevur alt sítt lív eisini verið seyðamaður. Hann røktaði hagan, har kolaminurnar eru, tað er Ranghagi, hagan beint yvirav hesum, Líðarhaga, og so hagin í Trongisvágsbotni, sum er eitt satt paradis fyri seyð- staðsett millum Ranghaga og Líðarhaga vestanfyri Trongisvág.

Í Líðarhaga hevði hann m.a. ábyrgd av seyði, ið gekk í skorðunum norður móti Hvalba og í einum øki suður móti Trongisvágsbotni, sum okur kalla »undir Soyði«. Fyri tey, sum hava verið har suðri, so er hetta eitt bjargalendi, sum tú sært, um tú gongur niðurvið røðini frá kikaranum, sum stendur vestanfyri gamla tunnilin til Hvalbiar. Tú sært hetta økið, ”undir Soyði”, um tú hyggur útav røðini niður í hav.

Hann leiddi og lærdi okum synirnar at ganga har. Hann var leiðarin - okur vóru hansara fjallmenn kundi man sagt.

Við tí mátanum hann var- og við tí, hann segði - skapti hann ein tryggleika í okum. Eitt álit á, at hóast tað var bratt- og hóast okur sóu snipst niður í havið - so vóru okur á tryggari grund, um okur fylgdu honum. ”Fyrr skal Oyrnafjall detta í havið enn okur báðir”, minnist eg hann siga tann eina dagin, je var um 6 ára aldur.

Hann skapti ein tryggleika í okum, sum ger, at ogur gingu og ganga leiðir, har mong aftra seg fyri at fara.

Millum annað ”undir Soyði”.

Tað er sum ein yvirvaksin grasfløta, sum hongur niðri í berginum vestantil. Har elskar seyður at ganga, og listiliga mugu okur sleppa niður um hesar, fyri at fáa rikið teir upp, annars hvørva teir niðanfyri okkum, niður í tað, sum kallað verður Ongamannaland.

Framhaldið av hesi yvirvaksnu grasfløtuni er »rókin undir Soyði«. Og har, á ”rókini undir Soyði”, gongur eisini seyður. So tungu leiðina niður á ”rókina” noyðast hann, ið hevur verið niðri á grasfløtuni ”undir Soyði”, aftaná at verða komin upp aftur frá tí strævnu gonguni.

Rókin undir Soyði er umleið hundrað metrar til longdar. Hon er smøl, slíggjut og hál og hellir móti havinum. Hyggur tú útav, sært tú einar 200 metrar lúkst niður í havið.

Tað er í grundini púra ørt at ganga har.

Men síðani okur vóru smádrongir, hava okur gingið har við pápa okra í fullum áliti á, at tað nokk skal ganga.

Fyri fáum árum síðani - kanska 5 árum -  segði pápi soleiðis hissini, at tá hann var tannáringur, var alt eitt øki, og tú gekk frá fløtuni ”Undir Soyði” beinleiðis yvir á ”rókina undir Soyði”. Men so ein dagin rapaði mittasti parturin í havið, meðan endanir báðir, grasvøllurin Undir Soyði og ”Rókin undir Soyði” hingu eftir.

Okur sótu sum kánus. Varisliga spurdi annar okkara, hví hann ikki hevði sagt okum tað áður. Hann svaraði ongantíð, hugdi bara burtur og fór at tosa um okkurt annð.

Og je hugsaði mítt. Óivað varð svarið, at um hann hevði sagt okum tað, ja, so vóru okur ongantíð farnir at røkja hetta økið. So høvdu okor kanska hildið okum burtur.

***

Og je hugsi, at fyri ein leiðara er júst hetta umráðandi. Hvussu man er, hvat man sigur, men eisini, tað man IKKI sigur.

Avgerandi er, at fáa fólk at kenna seg trygg – ikki bert, tá tað gongst sum eftir ánni, men eisini í tíðarskeiðum, har ymist kann fara av lagi.

***

Tykur eru leiðarar. Men tykur hava ikki heilt sama leiklut, sum aðrir leiðarar í landinum. Sum leiðarar í einari fyritøku, einum virki ella á einum stovni. Tykra økið er heilt øðrvísi.

Tykur eru skúlaleiðarar, hava ábyrgd av komandi og mangan viðkvæma unga ættarliðinum. Og tað setur tykum í eina serliga støðu.

Mangan man tað vera sum at ganga eftir smølum rásum í brøttum lendi. Og hartil við einum stórum fylgi, sum kann vera tvørligt at reka og at fáa at ganga sama veg.

Tykur hava børnini, sum eru fitt, men sum eisini kunnu bjóða av, foreldrini, sum eisini seta krøv og ikki at gloyma skúlastýrini at fyrihalda tykkum til. Og so er tað Undirvísingarstýrið, sum heldur tykum í oyrini og Mentamálaráðið, sum støðugt broytir umstøður og treytir - og fjórða hvørt ár hava tykur enntá eitt nýtt landsstýrisfólk, sum eisini tekur sær loyvi til at hava egnar tankar um tykra øki. Og harafturat hava tykur pressuna, sum altíð vísir áhuga - og ikki at gloyma almenningin, sum so gott sum øll loyva sær at hava eina greiða meining um tykra arbeiði.

Og enn manglar ein týdningarmikil bólkur, lærararnir, sum als ikki kunnu samanberast við arbeiðsfólkið hjá nøkrum øðrum stjóra. Lærarar, sum eru vanir at standa einsamallir inni í skúlastovunum og taka egnar avgerðir uppá standandi fót. Teir flestu hava sterkar hugsanir - og eitt alment góðkent læraraargument sigst vera tað vælkenda "tí eg sigi tað!"

Tað kann ikki vera lætt hjá tykum.

Og tí leitaðu hugsanir mínar til pápa - og brattlendið undir Soyði. Tykur ganga meira enn so eftir eini smalari, slíggjutari rás, sum hellir útav, og har tað ræður um at halda tunguna mitt í munninum. Har eru nógvir snávingarsteinar og nógvar skriður, sum kunnu leypa.

Og je hugsi við mer sjálvum - akkurát sum hjá pabba – at søgdu tykur altíð allan sannleikan um royndir tykkara og vandan fyri leypandi skriðunum, ja so fóru fólk kanska at halda seg aftur við at røkja hesi øki. So hevði tað kanska verði trupult at fingið onnur at bjóða seg til.

Je fór annars inn á netið at leita eftir orðinum skúlaleiðari, tá je fyrireikaði meg.

Leitiúrslitini útpenslaðu nakað av tí, tit skulu fyrihalda tykkum til. Sum tykur skulu hava ella duga: Administrativa leiðslu, pædagogiska menning, fakliga kompetensu, skúlaleiðsluútbúgvingar og -skeið av øllum handa slagi, reflekterað og nuanserað vitanargrundarlag og so framvegis.

Je ivist ikki í, at tykur spenna tykum í hvørjum kongi, fyri dagliga at megna at fevna um alt hetta.

Men - ikki nokk við tí. Tey, sum hava fylgt eitt lítið sindur við í seinastuni, hava varnast, hvussu nógvum bóltum tykur allatíðina eisini skulu lofta.

Úr miðlunum - bara hesa seinastu vikuna ella so - kunnu okur nevna spurningar sum:

Skulu næmingar kunna brúka nalvablusur ella ikki?

Skulu okur fylgja svenskari gransking og tryggja næmingunum heitan mat á miðdegi?

Hvussu takla okur undirvísingina, tá landslæknin sendir heilar flokkar heim í sóttarhald?

Hvussu fáa okur undirvísingina at hanga saman, tá allir ítróttalærarar skuldu á skeið at fyrireika seg til Skúlaleikir?

Soleiðis koma, afturat øllum uppgávunum við at reka í sama rætning, og afturat øllum krøvunum, sum verða sett tykum, ítøkiligir dagligir spurningarnir, stórir og smáir, sum allir skulu loysast- sum TYKUR skulu loysa.

Kanska ikki løgið, at je fór at hugsa um brattlendið har suðuri?

Og sum tað seinasta - afturat øllum tí, sum tykur dagliga so fyrimyndarliga fyrihalda tykum til, ja, so var fjórða leitiúrslitið soljóðandi:

»Kann man klaga yvir ein skúlaleiðara?«

Je má siga - treytaleyst og við hondini á hjartanum – tit hava alt rós uppiborið!

Je havi í dag ongan boðskap um skúlatekniskar formalitetir ella løgfrøðiligar krussidullur. Je vil bara nýta høvið at siga tykum takk fyri tykra innsats. Fyri tykra ágrýtni. Fyri, hvussu tykur dagliga royna at leiða fylgið tykkara ígjøgnum røkur og skorðar á ein hátt, sum ger, at tey kenna seg trygg. Á ein hátt, sum eggjar tey, og sum ger, at tey kenna seg vera á tryggari grund – eisini har tað er bratt - um tey bert fylgja tykum. Eisini tá tað viðhvørt eru 200 ella kanska 300 metrar snipst niður í havið.

Tykur kenna uttan iva mín longsil eftir trivnaði fyri hvønn einastakan næming í skúlanum. Tykur hava hoyrt, at okur fara at endurskoða fólkaskúlalógina, styrkja kreativu fakini, minka tímatalið - og tykur vita alt um, at okor nú seta full segl málsliga fyri teimum fremmandu, sum koma til okkum at verða. Men her er talan um serøki tykra, sum tykur vita nógv meiri um enn je.

Vóni, at je havi megnað at sagt tykkum, at eg havi stóra virðing fyri tykkum og tykra arbeiði.  Je vil fegin geva tykum eitt stórt herðaklapp og eina stóra tøkk fyri, hvussu tit vísa vegin í tí so mangan bratta lendinum, sum tit arbeiða í.

HJARTANS TAKK og Harrans signing í týdningarmikla arbeiði tykra!

Je vóni, at tit fáa ein góðan og gevandi dag saman.

Takk fyri!

Hjartaliga vælkomin til hesa hátíðarløtuna, nú vit fara at vísa nøkrum av teimum, sum hava virkað og ávirkað á mentanarliga økinum í Føroyum, uppiborna virðing og heiður.

Vit eru í kvøld stødd í Runavík – í høllini við Løkin.

Og her um leiðir – við tann vakra Skálafjørðin – dvaldi mangan eitt av størstu listafólkum okkara. Hann búði ikki her, men vitjaði javnan skyldfólk í økinum.

Jørgen Frantz Jacobsen varð í móðirætt ættaður higani. Tað er skjalfest, at honum dámdi væl at vera her, og at hann vitjaði ofta. Summi av fólkunum í »Barbaru« eru eisini grundað á fólk, hann kendi higani.

Jørgen Frantz Jacobsen var gløggur og gávaður á so mangar mátar. Men tað er serliga skrivingina, vit minnast hann fyri. Og í tí, hann skrivaði, standa Føroyar og føroyska náttúran rótsterk.

Í einum brævi til vinmannin, William Heinesen, lýsir Jørgen Frantz fyllipenn sín, sum eina ímynd av virkisfýsni og gróðursemi. Sum eina »ótornandi lind« - eina keldu, sum undir øllum umstøðum heldur á at renna.

Tá hann skal lýsa sína skapanargleði, vísir hann sostatt til gróður og áir; til føroyska náttúru.

Og sum heild fylgir føroyska náttúran hesum merkismanni, hvar í heiminum hann so ferðast. Stórfingnar upplivingar í stóru verð verða samanbornar við heimliga umhvørvið.

Og á drúgvum sjúkralegum er tað skilligt, at hann droymir seg heim. Til náttúruna. Hann lýsir út í æsir hvønn tanga, hvønn áarløk og hvørt gil, so vit, sum lesa, ganga saman við honum á heimligum strondum og í haga – og bæði hoyra, anga og síggja alt fyri okkum.

Og tað er neyvan at gera ov nógv av at nevna náttúruna sum kveikjara undir føroyskari list sum heild. Eg segði tað eisini í fjør - og eg meini tað veruliga – at tað er ótrúligt, hvussu nógv og hvussu dugnalig listafólk, Føroyar hava fostrað.

Tað er ótrúligt, men eg hugsi, at ein partur av frágreiðingini kann finnast í orðunum hjá Jørgen Frantz. Tá hann liggur á sanatorium í Danmark og lýsir smáar heimligar áir og løkir, letur hann samstundis lesaran sanna, hvønn týdning náttúran hevur. Og hann nevnir ikki tær stóru perlurnar, sum ferðafólk nú koma higar at sígga, men tað - at sýna til - lítisverda. Tað, sum vit kanska ikki altíð eru so errin av ella veruliga varnast. Hann lýsir tað stóra í tí smáa.

Hann sigur:

»Til samans mynda øll hesi vatnræsini eitt orkestur, sum er ein av grundharmoniunum í mínum lívi. Tey leika bert á klett, á eyr og sand – og á álvarabrúnar heiðar. Tey eru smá og fátækslig, smæða seg burtur í støðum, eru aðrastaðni kát. Tey ráða kortini yvir øllum menniskjansligum kenslum. Ja, eg kann næstan liggja her og hoyra áirnar. Tað er fjallanna, hagans og traðanna sál, ið bragdar.«

Enn í dag bragdar náttúran í okkum, sum her búgva. Og tí bragdar hon eisini í føroyskari list.

Flestu føroysku listamálarar mála úr náttúruni – ofta sama motivið umaftur og umaftur.

Við myndlistini er tað sama galdandi – tað eru støð, sum aftur og aftur verða avmyndað, meðan skiftandi ljósið klæðir tey í ymsar litir.

Sangarar og tónleikarar vísa somuleiðis á føroysku náttúruna, sum størsta íblásturin.

Og innan nýggju matlistina leita vit til strendur, í líðir og skorðar fyri at finna tað smáa og bera tí heiður.

Júst sum Jørgen Frantz Jacobsen gjørdi. Til dømis tá hann samanber vanliga føroyska illveðrið við tónleik, ið fær hann at kenna seg væl til passar: Uttandura er altíð illfýsið og vindut. Ørgrynni av regni. Ørgrynni av stormi. Ørgrynni av myrkri. Stórt orkestur.

Ella tá hann skrivar: Heimurin hjá Hoydalsá er hagi og aftur hagi. Men gildisglaður hagi, lynghagi, har sum vindurin ber brot av tjóðsonginum við sær.

Og vit kunnu bara staðfesta, at tað er eitt veldigt, stórbært skaparaverk, sum vit hava tann framíhjárætt at kalla okkara heim – okkara land. Vit noyðast at lata okkum mynda og lynda av náttúruni her. Og afturfyri gevur hon okkum íblástur og elur fram eina skapandi trongd. Ein virkishug, eitt gróðursemi, eina ótornandi lind, sum einki – enn ikki heimsfarsóttir – fáa steðgað. Tíbetur.

Í kvøld fara vit at heiðra nøkur teirra, sum eins og Jørgen Frantz Jacobsen, við sínum listarligu gávum hava ríkað okkum. Fáa okkum at síggja tað stóra í tí smáa – tað stórbæra í tí, vit kanska ikki vanliga gáa um.

Og heiðursfólkini hava ikki bara ríkað okkum her í Føroyum, tí tey hava øll staðið seg væl uttanlands eisini – hvør innan sína grein.

Enn einaferð: hjartaliga vælkomin at fylgja við, nú vit fara at handa Mentanarvirðislønir landsins fyri 2020.

I would like to thank you all for agreeing to become members (and deputies) of the new board of the University of the Faroe Islands - Fróðskaparsetrið.  We really appreciate and wish you very welcome.

Some of you continue as members of the Board, some of you are new. I will thank you all.

I am confident that this Board has the right composition to deal with all the different challenges the University will meet in the coming years. The educational landscape here as well as abroad is constantly developing, and it is crucial, that educations received in Faroe Islands are academically strong, competitive, and interesting. And that we constantly develope a vibrant research environment.

The Board is the supreme authority of the University, and it is your responsibility, together with the rector, Chik Collins, to lead the University the coming four years.
The University is a very important institution in the Faroe Islands. It is our centre for knowledge and research. It is at the University many of our young people get their education and lay the foundation for their working life. And it is at the University we produce and create knowledge for important parts of our society.
The University has been through a huge development, during the past 10 years, with many new courses and studies that are relevant to our society. I am sure, it is one of the reasons, why the population of our country has been growing the past years. It is important to have relevant educations that the society needs, and the adolescents wants. We want to make it possible for our students to stay in Faroe Islands for some more years after they have finished secondary schools. Until lately it has been a serious challenge to our society, that our young people were leaving the country to get an education. This current has luckily changed – partly thanks to the University. But we can still do better. 

What are the challenges in the coming years? As I can see, we have a least 3 now:

We are planning to make an external evaluation of the University this year. It is particularly within the faculty of education, where there have been discussions about the content of the courses, the quality and how they fit the needs of the society.

We have also been working on getting the Faroe Islands into the Bologna process. Here there is a job to be done at the University as well as we must facilitate this process in the ministry. This work must continue and be finished as soon as possible.

Another major task in relation to the University is the Campus plan. We must improve the physical conditions over the coming years and bring together all the students and teachers in a Campus.This work has started  and the Board should play a role in this process. 

I could name many other issues and challenges for the University, e.g. education in medicin and journalism – but I will stop her.

I just wanted to greet you all and wish you a good luck in the exciting tasks that lay ahead.

If you have any questions, do not hesitate to bring them forward, and We will try to answer them.

It would be nice if we could have a short introduction round. Who you are, what is your background, and which thought do you have about the work in the board?
I will leave after our presentation round, so you can continue you own.

“Learning is a weightless treasure you always carry easily”.

Nú er tað avdúkað og alment, hvørji listafólk – sera væl uppiborið - eru heiðrað í 2020. 

Enn einaferð hjartaliga til lukku tit trý, Sigrun Gunnarsdóttir, Ósbjørn Jacobsen og Birita Poulsen – og takk fyri at tit lata okkum onnur sleppa at njóta gávur tykkara. Eg vil eisini takka øllum tykkum, sum framførdu fyri okkum í kvøld, og hugtóku okkum við tykkara sangi og tónleiki.

Eg vil eisini takka Runavíkar kommunu - og fólkunum her í Løkshøll fyri at hýsa tiltakinum í kvøld. Somuleiðis fáa nevndin og teir ráðgevar, sum hava skotið listafólk upp - og Kringvarpið, sum hevur sent beinleiðis í kvøld - eina hjartans tøkk. 

Takk øll somul, sum hava arbeitt við hesum tiltakinum og fingið tað at bera til.  

Tá eg stóð her í fjør, segði eg, at eg droymdi um, at vit skjótt skuldu fara at handa Mentanarvirðirslønirnar í einum nýggjum, føroyskum Tjóðleikhúsi.

Tann dreymurin er nærri nú, enn hann var í fjør. Vit hava nevniliga skrivað út eina kapping í tveimum stigum. 

Fimm ymisk samtøk av arkitektum hava meldað til kappingina, og tað sermerkta er, at teir eru allir føroyingar. Tað er flott!

Fyrsta stigið í kappingini snýr seg um, hvar nýggja Tjóðleikhúsið skal staðsetast. Og 1. februar – tað vil siga um einar tríggjar vikur – skulu uppskotini vera inni. 

Fyrsta mars verður kunngjørt, hvør staðseting er vald. Og 3. mars verður næsti parturin av kappingini útskrivaður. Tá skulu tey fimm luttakandi arkitektasamtøkini geva sítt boð uppá, hvussu tjóðleikhúsið skal síggja út og innrættast – hvussu tað skal byggjast  - á valdu staðsetingina. 

Áðrenn summarferiuna í ár vita vit sostatt, hvar Føroya tjóðleikhús skal byggjast – og hvussu tað skal síggja út. 

Og tá vit - um Gud vil - komandi ár aftur heiðra fremstu listarfólk okkara, eru vit kanska komin so mikið langt á leið, at arbeiðið kann bjóðast út. 

Stóra takk fyri í kvøld øll somul. 

Hjartaliga vælkomin í Mentamálaráðið í dag!

Eg fekk tað æruna at kunna seta tykkum í tey ómetaliga týdningarmiklu størv, sum tit í dag røkja, og tað eri eg sera takksamur fyri!

Í hvørjum einstøkum føri var avgerðin løtt. Tó at eg ikki tók lætt uppá at taka avgerðina, tvørturímóti. Sum eg orðaði meg um eina av hesum avgerðum, so brúkti eg nógva tíð, og gjøgnumgekk umsóknir og innstillingar v.m. væl og virðiliga aftur og aftur, áðrenn avgerðin varð tikin. Og soleiðis má tað vera, tí í mínum eygum er talan um millum landsins týdningarmestu størv.

At kunna vera um, eygleiða, vísa umsorgan, læra og ráðgeva komandi ættarliðinum, sum skal flyta Føroyar longur fram á leið, er av sonnum ein uppgáva av format.

Tit, og skúlin, tit varða av, hava sum fáur annar møguleika at seta fingramerki á komandi ættarlið, at evna til nýggja føroyingin. Av sonnum ein ovurhonds stór og krevjandi uppgáva og ábyrgd.

Trupulleikar ella møguleikar?
Altavgerandi fyri okkum sum ovasta leiðsla skúlans og fyri næmingin er, hvussu vit síggja næmingin. Hendan diamantin, sum foreldrini og samfelagið lata okkum upp í hendur?

Síggja vit hann sum ein trupulleika ella sum ein møguleika, sum okur hava fingið litið í hendurnar at evna til?

Eg havi uppliva nógvar lærarar og stjórar á útbúgvingarleið mínari, bæði her heima og í Danmark. Nakrar, orsakað, sum als ikki hoyrdu heima í einari skúlastovu, aðrar, sum stórtrivust og góvu mær og feløgum mínum kensluna av tryggleika. Menn og kvinnur, sum mentu okkum, og vóru við til at forma lívsleið okkara. Onnur, sum tíverri ikki funnu dyrnar.

Kærleiki, trygd og umsorgan
Avgerandi fyri meg sum landsstýrisfólk á økinum er, at føroyski skúlin er staðið, har næmingurin kennir seg tryggan, elskaðan, virdan og týdningarmiklan!

Í skúlanum hava tit ein framúr møguleika at eygleiða og koma at kenna einstaka næmingin, at síggja nógv djypri inn enn nakar annar. Hetta vita tit væl betri enn eg.

Tit hava møguleikan og forrættin at kunna grípa inn við hjálp at rætta kósina, áðrenn skaðin hendur. At vísa umsorgan og kærleika, har heimligir trupulleikar kunna verða so stórir, at førleikin at taka sær av barninum er farin, og skúlin kanska er einasta vónin, ið er eftir.

Eg nevni hetta, tí, sum vit øll vita, lívið fellur ikki øllum lætt. Og her hava okur, sum varða av skúlanum, og tú, sum leiðari og fyrimynd fyri starvsfólk tíni, ein ómetaligan møguleika at gera mun. At fylgja við og siga til í røttum tíma, og gera skúlastovuna og skúlan til staðið, sum tey við gleði minnast aftur á, kanska restina av lívinum.

Tað ber til, og tað skal bera til! Trívist barnið ikki í skúlanum, so er høvuðsuppgáva okkara og tín, sum leiðari, at finna útav hví! Tað finst altíð ein orsøk til manglandi trivnað. Avbjóðing okkara og tín er at finna hesa orsøk!

Vit mugu aldrin góðtaka annað enn kærleika til barnið innan gáttina í føroyska skúlanum! Vit mugu aldin góðtaka ágang móti børnum okkara, hvørki verbalan, kropsligan ella sálarligan. Tann tíðin má verða farin, og hon má ongantíð koma aftur!

Enn einaferð, hjartaliga tillukku, hvør einstakur tykkara, við álitisstarvi tínum! Harrin gevi tær vísdóm til at røkja tað og tey dýrabaru børn, sum eru latin tær og feløgum tínum í hendur.

Røða á samkomu 18. oktober 2021 fyri nýsettum skúlaleiðarum í Fólkaskúlanum

Mánadagin 18. oktober var samkoma í Uttanríkis- og mentamálaráðnum, har Jenis av Rana, landsstýrismaður í mentamálum hevði boðið nýsettu skúlaleiðarunum í Fólkaskúlanum at vitja í Uttanríkis- og mentamálaráðið.

Á samkomuni bar landsstýrismaðurin skúlaleiðarunum eina heilsan, har hann ma. vísti á tað týdningarmikla starv, sum skúlaleiðarar røkja m.a. at hava umsorgan fyri og  verða við til at menna einstaka næmingin.  Landsstýrismaðurin og skúlaleiðararnir skiftu eisini orð um endurskoðanina av fólkaskúlalógini, sum byrjar í næstum og umstøðurnar hjá næmingum, ið hava føroyskt sum annaðmál.

Røða: